atafài, atafàre , vrb: atafiare Definition
afundhare, pònnere in mesu, aintru de calecuna cosa; fintzes passare in calecunu logu (nau fintzes in su sensu de arrennèscere a cumprèndhere, o arrennèscere e bastat), bènnere o lòmpere po cumbinatzione
Synonyms e antonyms
aciufae,
atapai,
intafae,
pònnere
Sentences
innòi nci at una mina: a logu bellu nci apu atafau su pei! ◊ nci at atafau is peis a su ludu ◊ su marxani atafat sa farruncada po aggafai su pegus ◊ inue che dh'as atafada cussa cosa? ◊ che so atafadu in d-una mola e dhue aiat cosa cuada (Z.Porcu)
2.
non che atafaiat a cumprèndhere comente aiat fatu su babbu a dhi zare sas crupas de su chi fuit capitadu ◊ cussa note non che fuo atafadu a mi drumire ◊ in bella famíllia ch'est atafadu cricanne fémina!…◊ is sordaus nci atafant in crésia e forrogant in dónnia logu!
Etymon
itl.
taffiare
Translations
French
fourrer
English
to drive in
Spanish
meter
Italian
cacciar déntro
German
hineinwerfen.
caciàre , vrb: cassae,
catzare Definition
bogare, fàere istesiare, fuire, andhare atesu; leare o bogare calecuna cosa chi no serbit; prnl., lograre una cosa disigiada (nau fintzes de bisóngiu, óbbrigu)
Synonyms e antonyms
irbersulare,
irghelare,
iscabbúllere,
iscastedhare,
ispitzigare,
leai,
mòere,
pristare,
sputzai
| ctr.
auntzare,
inciulai,
batire,
chèrrere,
cramare,
pònnere
Idioms
csn:
catzàresi su capoto = bogaresiche su capoto; catzàresi su sonnu = iscidaisindi; catzàresi unu disizu, sa preítia, su bisonzu, sa muga, unu dépidu, un'óbbrigu, su sidi, su machine; catzàresi o ischíresi catzare sa musca = èssiri bellu a si difèndiri; catzàresi s'impinnu, sa promissa = fai sa cosa impromítia, fai su chi est de doveri; catzare sos canes = fàgherelos asseliare chi no diant a subra a ccn.; catzare fogu = èssiri arrabiaus, fogosus in su fai
Sentences
càtzache dai domo cussa zente e tue etotu achipi a su trabàgliu! (A.P.Appeddu)◊ sos malafatores che cherent catzados ◊ catzadichela cuss'erba chi ti est atacada a sa camisa! ◊ catza su cane, no mi móssighet!◊ at iscutu sos cartzones po dhis cassae su pruine
2.
apo fatu custu pro mi caciare su disígiu ◊ sunt pagos sos chi si podent catzare dogni gustu ◊ ch'est pigadu a s'àrbure: za si l'at catzadu su disizu de sa figu!…◊ si no cherides intèndhere peràulas malas, catzàdebbos s'óbbrigu e bos lassant in pasu ◊ andho a santu Bainzu de Portu a mi catzare s'impinnu ◊ cun custu dinari nos catzamus sos dépidos ◊ a fizu meu candho teniat deghessete annos mi l'apo catzadu e mandhadu a imparare un'arte ◊ sont essitos deretos catzanne focu
Etymon
itl.
cacciare
Translations
French
chasser,
enlever
English
to drive out,
to take out
Spanish
alejar,
echar
Italian
scacciare,
espèllere,
tògliere,
eliminare
German
vertreiben,
ausschließen.
dipaciàre , vrb: dispaciai,
dispaciare,
dispatzare Definition
fàereche andhare o bogare sa gente; rfl. andharesindhe
Synonyms e antonyms
caciare,
disgagiai,
disocupai,
lissentziare
/
dispedire
| ctr.
acasagiai,
arrecire,
coglire
Sentences
dae cussu logu a tie ti ndhe dipàciant! ◊ serrat sa gianna e mi dispàciat ◊ che l'at dispaciadu ca no lu cheriat prus ◊ isse retzit a totugantos, no che dispàciat mai a nisciunus ◊ no dhos chelzo e che dhos dispatzo
2.
a sos operajos che los ant dispaciados dae sa fràbbica ca nachi la deviant serrare
3.
apenas si est dispatzau dae su parde est andhau cara a sa domo de sa fémina
Etymon
ctl., spn.
despatxar, despachar
Translations
French
expulser,
mettre (dehors)
English
to drive away
Spanish
alejar
Italian
scacciare,
mandar via
German
verjagen,
vertreiben.
ghiài , vrb: agghiai,
ghiare Definition
inditare su camminu bonu, acumpangiare in su camminu giustu, cossigiare su de fàere; fintzes bogare, fàere istesiare gente o animales, imbiare
Synonyms e antonyms
giúchere,
leai
/
mandai
Sentences
su pastore fit ghiendhe sas berveghes a sa pastura ◊ su Segnore mi at ghiadu che Babbu ◊ sighi s'istiga de s'arte chi ghiat a portos de lugura! (P.Casu)◊ cherzo un'ispera de lughe chi mi ghiet ◊ at ghiadu sos sentidos mios in caminos de amore ◊ cun sa lughe de un'istedhu Deus los at ghiados a innue fit su pitzinnu
2.
su libberedhu chi ti apo nadu ti che lu ghiant issos (M.Ghiacciu)◊ ti ghio sos menzus saludos!◊ Cristos at seberau dogi apóstulos po dhos ghiare a perdicare
Etymon
spn., ctl.
Translations
French
conduire
English
to drive
Spanish
guiar
Italian
guidare
German
führen,
leiten.
innidigàre , vrb Definition
fàere essire o bogare de su niu
Etymon
srd.
Translations
French
chasser,
prendre du nid
English
to drive out
Spanish
expulsar,
desanidar
Italian
scacciare,
tògliere dal nido
German
aus dem Nest heraustreiben.
isciuliài , vrb: isciuriai,
issuliare,
isuliare,
sciuliai Definition
fàere fuire sa musca, is pigiones, is pudhas giagarandhodhos; pesare a bolare / isuliàresi de una cosa = fàgherendhe a mancu, istaresindhe
Synonyms e antonyms
agegherai,
assuidae,
insaltiare,
isciugare,
isfraitzare,
ispabuciare,
ispajare,
isvalostiare,
salargiare,
sciumiai
Sentences
sos puzones in binza, candho intendhent su mere issuliendhe sunt cunvintos chi est a los cramare! ◊ corvos no che ndhe poto isuliare dae sa figu mia…
2.
a s'achicada de sos asprones, sos cadhos sunt tucados a bolu isuliendhe prúere ◊ sa palla nci dh'at isciuliada su bentu
3.
lu cherzo ischire: no mi ndhe poto isuliare!
Translations
French
chasser le volatiles
English
to drive away the birds
Spanish
espantar
Italian
scacciare via
German
verscheuchen.
istanài, istanàre , vrb: stanai Definition
bogare, fàere essire de sa tana, pesare sa fera
Synonyms e antonyms
levare
Translations
French
dénicher
English
to drive out
Spanish
desencovar
Italian
stanare
German
aufjagen.
istratallài, istratallàre , vrb: stratagliai Definition
pigare a foedhos malos, foedhare male a unu; bogare a fora, fàere fuire
Synonyms e antonyms
agegherai,
bocare,
caciare,
inchirriai,
isciuliai,
isfraitzare,
istrulliare,
salargiare
Sentences
istratallat óminis e féminas a itzérrius e a frastimus po torrai a su trabballu
2.
mi at arrifudau sa filla… e istratallau! ◊ custas féminas las istratallamus, no las lassamus in cue bivendhe a poderiu! ◊ chi dhus intendit ajaju nci dhus istratallat!◊ is pavonis ant pigau sa carroga a abbíchidus e nci dh'ant istratallada de mesu intzoru
3.
a dónnia contonada cudhu isparàt unu guetu e is pillonis torrànt a fuiri istratallaus
Etymon
itl.
stratagliare
Translations
French
chasser
English
to drive away
Spanish
echar
Italian
scacciare
German
vertreiben.
levàre , vrb Definition
pesare, fàere mòvere o essire, giagarare, prus che àteru fàere essire sa fera de sa tana, cassandho; fintzes fàere asseliare o istare a una parte un'animale; essire, andhare, tzucare
Synonyms e antonyms
istanai
/
caciare,
chelcire
Sentences
mi so sonniadu levendhe unu sirbone (P.Pisurzi)◊ pariat a sa lestresa crabolu a canes levadu ◊ cudha fémina che la levaiant cun paràulas malas ◊ mi gighent a su leva leva currèndhemi che fera
2.
sos istranzos chi beniant a domo abboigaiant dae tesu pro che lis levare sos canes (P.Fogarizzu)
3.
- Ello… a uve ses levandhe? - A locu!
Translations
French
débusquer,
débucher
English
to drive out
Spanish
desencovar
Italian
stanare
German
aufjagen.
stichíri , vrb: istichire* Definition
pònnere aintru de calecunu istrégiu o de logu, mescamente a fortza, a istibbidura; bestire, pònnere in pitzu unu bestimentu
Synonyms e antonyms
fichire,
incracai,
intrae,
istibbire
/
bestire
| ctr.
bocare
Sentences
nci stichint in su grutoni, istuant totu su bagàgliu e nci passant unu bellu arroghedhu de tempus ◊ si tenit gana mala, stichidhi su didu a sa cannarotza, ca bis ca dhi passat!
2.
stichidinci in pressi sa bestimenta! ◊ stichiminci sa giacheta, ca dèu no ci arrennèsciu!
Translations
French
enfoncer,
fourrer
English
to drive,
to wear
Spanish
hincar,
clavar
Italian
ficcare,
introdurre
German
stecken,
hineinstecken.
tzacàre , vrb Definition
istichire, intrare in mesu, aintru, a fortza, ue dhue at pagu logu o no andhat tanti bene; su si pònnere aintru, in mesu de ccn. chistione
Synonyms e antonyms
fichire,
imberzire,
infruncuai,
insertai,
intupire,
istichire,
pònnere
| ctr.
bocare,
leai
/
essire
Idioms
csn:
tz. in ragas = manigare, bufare, betare a corpus, fai su mangiufoni; tz. fogu = apuntai o pònnere fogu; tzacaresiche una cosa in s'ogru (nadu cun fele) = fagheresindhe própiu nudha, èssere cosa chi no serbit a nudha (comenti a nàrriri ca no est bella mancus a si nci dha istichiri in is ogus); tzacàresi fora = fai su bandidu, abbandidai
Sentences
che mere, si che tzacheit in domo de cudhu a prepoténtzia ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones ◊ inue ti che ses tzachendhe: no bides chi no bi at logu?! ◊ no che tzaches sas berbeghes a s'ortu ca podent fàghere dannu! ◊ leat impresse e si che tzacat in petorras su tzoculate chi aiat furadu!
2.
su pane si che l'at tzacadu in ragas totu isse! ◊ custa cosa guasta in s'ogru ti la tzacas? frundhichela, aite ti la muntenes?!
3.
- Ehi si mi tzaco fora!… - nachi naraiat unu afelonadu, e a bandhidare etotu est essidu!
Etymon
srd.
Translations
French
introduire,
se faufiler,
se fourrer,
s'entremettre
English
to drive in,
to slip in,
to meddle
Spanish
meter,
entremeterse
Italian
introdurre,
inserire,
ficcare,
intrufolarsi,
introméttersi
German
stecken,
sich einmischen.